မၾကာခဏလာတတ္တယ့္ လူနာ မ်ိဳးေတြပါ။ ဆရာ သမီးရာသီမလာလို႔ ဆရာက်မ ရာသီမေပၚလို႔ ဆိုတယ့္ လူနာမ်ိဳးေတြ ရွိၾကမွာပါ။
ရာသီမေပၚတာဟာ အမ်ိဳးအစားခြဲရင္ ျဖင့္ အဓိက ၂ မ်ိဳးရွိပါတယ္။
၁ အစပထမ ထဲကမွ ရာသီမေပၚတာ
၂ အစကေတာ့ေပၚပါရက္နဲ႔ အခုမွ မေပၚတာ
အစပထမ ရာသီ မေပၚျခင္း အေၾကာင္းမိန္းကေလးတစ္ေယာက္ပံုမွန္ရာသီေပၚရမယ့္ အရြယ္ဟာ ၁၄ ႏွစ္ပါ။ အသက္ ၁၆ ႏွစ္မွ ရာသီမေပၚရင္ ဒါကို မူလအစပထမ ရာသီမေပၚျခင္း လို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီအေၾကာင္းကို မ်ားမ်ားစားစား မေျပာခ်င္ပါဖူး။ဘာလို႔လဲဆိုေတာ့ အျဖစ္နဲလို႔ပါ။ မူလအစပထမ ရာသီမေပၚျခင္းဟာ ေဟာ္မုန္းအားနည္းျခင္း။ေမြးရာပါလိင္အဂၤါဖြင့္ၿဖိဳးမႈနည္းျခင္း။ လမ္းေၾကာင္းမမွန္ျခင္းနဲ႔ မိန္းမကိုယ္ လမ္းေၾကာင္းပိတ္ဆို႔ေနျခင္းေတြ ပါဝင္ပါတယ္။
အစေပၚၿပီးေနာက္မေပၚေသာ ျပႆနာဒါက အျဖစ္အမ်ားဆံုးပါပဲ။ ခဏခဏ လာတတ္တယ့္ ျပႆနာပါပဲ။ရာသီေပၚျခင္း ကို အဓိက ဦးေႏွာက္ အတြင္းရွိ ဟိုက္ပိုသဲလမတ္ ဆိုတယ့္ အဂၤါက ထိန္းခ်ဳပ္ပါတယ္။
အဲဒီက ခိုင္းေစခ်က္ထြက္လာမွ ပစ္က်ဴထရီလို႔ ေခၚတယ့္ ဦးေႏွာက္ေအာက္ဖ်ားမွာရွိေနတယ့္ အက်ိတ္ ကေလးကေန FSH နဲ႔ LH ကို ထုတ္ေပးပါတယ္။ prolactin လဲထုတ္ေပးတယ္။
ဒီ FSH,LH နဲ႔ prolactin အျပင္ မိန္းမေဟာ္မုန္း(estrogen)နဲ႔ progestrogen ေတြကလဲ ဒီရာသီ စက္ဝန္းကို ကိုင္တြယ္ေနတယ့္ အဓိက ဇာတ္ေကာင္ေလးေတြပါပဲ။ဟိုက္ပိုသဲလမတ္ နဲ႔ ပစ္က်ဴထရီေတြကေတာ့ ဌာနခ်ဳပ္ေတြေပါ့။
ဟိုက္ပိုသဲလမတ္ ဌာနခ်ဳပ္မွ ျပႆနာမ်ား
၁ စိတ္ဖိစီးမႈ
စိတ္ဖိစီးမႈဟာ ဟိုက္ပိုသဲလမတ္ ဌာနခ်ဳပ္ကို ဖိႏွိပ္ေစတယ့္ အတြက္ ရာသီမလာေစျခင္းရဲ႔ အေၾကာင္းတစ္ရပ္ပါပဲ။
၂ အစားအေသာက္ပ်က္၍ ဝိတ္က် ျခင္း သို႔မဟုတ္ ဝိတ္တက္ျခင္းမ်ား
၃ တားေဆးျဖတ္ၿပီးေနာက္ဆက္တြဲရာသီမလာျခင္း(၆ လအထိျဖစ္ႏိုင္) ႏွင့္ လခံေဆးမ်ား(လခံေဆးသည္ ဟိုက္ပိုသဲလမတ္စ္မွ GnRH မထြက္ေအာင္တားသည္။ထိုေနာက္ FSHနဲ႔ LH မထြက္ေသာေၾကာင့္ ရာသီမလာျခင္းျဖစ္သည္)
PCOS ေရာဂါ
ျမန္မာလို အလြယ္ေျပာရင္ေတာ့ မိန္းကေလးျဖစ္ရဲ႔သားႏွင့္ ေယာကၤ်ားေလး ေဟာမုန္းမ်ားေသာ ေရာဂါျဖစ္သည္။အမ်ိဳးသမီး အေယာက္၂၀ တြင္တစ္ေယာက္ေတြ႕ရသည္။အေမႊးအမ်ွင္ ထြက္ျခင္း။ ဝက္ၿခံေပါက္ျခင္းႏွင့္ ရာသီမေပၚျခင္းသည္ ဤေရာဂါ၏ လကၡဏာ ျဖစ္သည္။ေဆးစစ္ ၾကည့္လ်ွင္ မမ်ိဳးဥ မေၾကြျခင္း။ေသြးထဲတြင္ က်ားေဟာ္မုန္း (Androgen)မ်ားေနျခင္းႏွင့္ အယ္လ္ထရာေဆာင္း(USG)တြင္ သားဥအိမ္ေရအိတ္တည္ျခင္း (ovarian cysts)ကို ေတြ႔ႏိုင္သည္။
ကုသေဆးဝါးမ်ားတြင္ COC Pill (တားေဆး)။Anti-\ androgens(က်ားေဟာ္မုန္းဆန္႕က်င္ေဆး)။ Clomiphene(မ်ိဳးဥေၾကြ လႈံ႔ေဆာ္ေဆး)။IVF(ဖန္ျပြန္သေႏၶသား)တို႔ပါဝင္သည္။
အခ်ိန္မတိုင္ခင္ ေသြးဆံုးျခင္း
ပံုမွန္ အမ်ိဳးသမီးတစ္ေယာက္ ေသြးဆံုးခ်ိန္သည္ ၅၀ ဝန္းက်င္ခန္႔ျဖစ္သည္။ ဒီ့မတိုင္ခင္ ေသြးဆံုးျခင္းကို အခ်ိန္မတန္ ေသြးဆံုးျခင္းဟုေခၚသည္။ တစ္ခ်ိဳ႔ေသာ အခ်ိန္မတန္ ေသြးဆံုးျခင္းမ်ား သည္ အေၾကာင္းအရင္းဟူ၍အတိအက် မျပႏိုင္ပါ။
အခ်ိဳ႔မွာ သားအိမ္ျပႆနာေၾကာင့္ သားဥအိမ္ခြဲစိတ္ထုတ္ျပစ္ရျခင္းႏွင့္ ဓာတ္ေရာင္ျခည္သင့္ သားဥအိမ္ပ်က္စီးျခင္းေၾကာင့္ ေသြးဆံုးသြားရသည္။Resistant ovary syndrome(သားဥအိမ္မွ FSH နဲ႔ LHအေပၚ တုန္႔ျပန္မႈ မရွိေသာေရာဂါ)ေၾကာင့္လဲ ေသြးဆံုးသြားႏိုင္ပါသည္။
Prolactin မ်ားအေျခအေနမ်ား
Prolactin ကို ပစ္က်ဴထရီ႒ာနခ်ဳပ္မွ ထုတ္ေပးသည္။ ယင္းေဟာ္မုန္းသည္ ႏို႔ထြက္မ်ားေစေသာ ဓာတ္တစ္ခုျဖစ္သည္။ ကိုယ္ဝန္ေဆာင္။ႏို႔တိုက္ခ်ိန္။အိပ္စက္ခ်ိန္ႏွင့္ စိတ္ဖိစီးမႈမ်ားေၾကာင့္ ပရိုလက္တင္ အထြက္မ်ားေစႏိုင္သည္။
ပစ္က်ဴထရီဌာနခ်ဳပ္တြင္ ျဖစ္ေသာ အက်ိတ္ (pituitary adenoma)တြင္လဲ ပရိုလက္တင္ မ်ားႏိုင္သည္။ ၄င္း ေရာဂါ သည္ ေခါင္းကိုက္ျခင္း။ မ်က္စိျပႆနာ ျဖစ္ျခင္းမ်ားႏွင့္တြဲ ေတြ႔ရတတ္သည္။ (အက်ိတ္က optic chiasma ျမင္ေၾကာဆံုမွတ္ ကို သြားဖိ၍ျဖစ္သည္။)
ရာသီလာျခင္းကို တားဆီးေသာေဆးမ်ား
အခ်ို႔ေသာ စိတ္ေရာဂါကုေဆးဝါးမ်ား။(antipsychotics,phenothiazines)
ေဟလိုပယ္ရီေဒါ။
maxalon အအန္ေပ်ာက္ေဆး
Ranitidine အစာအိမ္ေဆး
Verapamil ေသြးက်ေဆး
မိန္းမေဟာ္မုန္းေဆး estrogen
TRH (spinocerebellar degeneration ႏွင့္ disturbance of consciousness တြင္သံုး)
Norethisterone/ethylestradiol ေဆး အေၾကာင္းဒီေဆးကို လူ အမ်ားစုက ရာသီေပၚေဆးဟုေခၚၾကသည္။ရာသီမေပၚလ်ွင္ ေသာက္ၾကသည္။ ေဆးဆိုင္မ်ားက ေရာင္းေပးၾကသည္။
ရာသီမမွန္ျခင္း။ ရာသီလာစဥ္ကိုက္ခဲျခင္း။endometriosis(သားအိမ္ထဲမွ ဆဲမ်ားေနရာမွားျခင္းေရာဂါ)။ေသြးဆံုးကိုင္ေရာဂါ။တားေဆး။ႏွင့္ ဝက္ၿခံေပါက္ျခင္း အတြက္အသံုးရွိသည္။
ေသြးေပၚေစျခင္းအတြက္ ေတာ့ ေပးသင့္ မေပးသင့္ ျခင့္ခ်ိန္စရာျဖစ္သည္။အေၾကာင္းမွာ ကိုယ္ဝန္ရွိ၍ ရာသီမလာေသာသူအား ေပးမိလ်ွင္ ကိုယ္ဝန္ပ်က္က်ႏိုင္သည္။ ခႏၶာကိုယ္တြင္ ေသြးခဲလြယ္ေသာသူဆိုလ်ွင္ DVT ေၾကာက္ရသည္။အသဲမေကာင္းသူမ်ားလဲ ေသာက္သံုးရန္မသင့္ပါ။
ထိုျပင္ ဤေဆးေသာက္၍ ရာသီလာျခင္းသည္ Breakthrough Bleeding(ေဟာ္မုန္းေဆးေသာက္ေနခ်ိန္တြင္ သားအိမ္တြင္းမွ ဆဲမ်ားပြားလာၿပီး ေဆးျပတ္သြားေသာ အခ်ိန္တြင္ ယင္းပြားေနေသာဆဲမ်ား ဆက္လက္မပြားႏိုင္ေတာ့ေသာေၾကာင့္ ပ်က္စီးကာ ေသြးဆင္းလာျခင္း)ျဖစ္ၿပီး ေရာဂါကို အမွန္တကယ္ ကုေပးျခင္းမဟုတ္ပါ။
တစ္ခ်ိဳ႔ စာအုပ္မ်ားတြင္ ရာသီ၃ခါလာ ခ်ိန္မ်ွသာေပးရန္သင့္ေၾကာင္း ဒီထက္ဆက္ေပးလ်ွင္ Post pill amenorrhoea(ေဆးရပ္ၿပီးေနာက္ ရာသီမေပၚေတာ့ ျခင္း)ေၾကာင့္ ရတက္ေပြႏိုင္ပါေၾကာင္း။
ရာသီမလာျခင္း အဓိက အေၾကာင္းရင္းကို ရွာ ကုသသင့္ပါေၾကာင္း။အစာအဟာရျပည့္ဝစြာ စားသံုးရင္း က်န္းမာစြာေနထိုင္ပါမွသာ ရာသီမွန္ႏိုင္ေၾကာင္းေျပာၾကားရင္း။ ။ဖတ္ရႈေပးျခင္းကို ေက်းဇူးတင္ပါသည္။
Credit:Dr Aung Bo Hein
က်န္းမာေရး
ဤစာဖတ္သူမ်ားအားလံုးက်န္းမာခ်မ္းသာၾကပါေစလို႔ေ႐ႊခ်စ္သူမွဆုေတာင္းေမတၱာပို႔သေပးပါတယ္။
မွ်ေဝေပးျခင္းဟာလည္းေမတၱာတစ္မ်ိဳးပဲမို႔ မွ်ေဝေပးပါေနာ္...
# Unicode Version # ျဖင့္ ဖတ္ပါ #
မကြာခဏလာတတ်တယ့် လူနာ မျိုးတွေပါ။ ဆရာ သမီးရာသီမလာလို့ ဆရာကျမ ရာသီမပေါ်လို့ ဆိုတယ့် လူနာမျိုးတွေ ရှိကြမှာပါ။
ရာသီမပေါ်တာဟာ အမျိုးအစားခွဲရင် ဖြင့် အဓိက ၂ မျိုးရှိပါတယ်။
၁ အစပထမ ထဲကမှ ရာသီမပေါ်တာ
၂ အစကတော့ပေါ်ပါရက်နဲ့ အခုမှ မပေါ်တာ
အစပထမ ရာသီ မပေါ်ခြင်း အကြောင်းမိန်းကလေးတစ်ယောက်ပုံမှန်ရာသီပေါ်ရမယ့် အရွယ်ဟာ ၁၄ နှစ်ပါ။ အသက် ၁၆ နှစ်မှ ရာသီမပေါ်ရင် ဒါကို မူလအစပထမ ရာသီမပေါ်ခြင်း လို့ ခေါ်ပါတယ်။ ဒီအကြောင်းကို များများစားစား မပြောချင်ပါဖူး။ဘာလို့လဲဆိုတော့ အဖြစ်နဲလို့ပါ။ မူလအစပထမ ရာသီမပေါ်ခြင်းဟာ ဟော်မုန်းအားနည်းခြင်း။မွေးရာပါလိင်အင်္ဂါဖွင့်ဖြိုးမှုနည်းခြင်း။ လမ်းကြောင်းမမှန်ခြင်းနဲ့ မိန်းမကိုယ် လမ်းကြောင်းပိတ်ဆို့နေခြင်းတွေ ပါဝင်ပါတယ်။
အစပေါ်ပြီးနောက်မပေါ်သော ပြဿနာဒါက အဖြစ်အများဆုံးပါပဲ။ ခဏခဏ လာတတ်တယ့် ပြဿနာပါပဲ။ရာသီပေါ်ခြင်း ကို အဓိက ဦးနှောက် အတွင်းရှိ ဟိုက်ပိုသဲလမတ် ဆိုတယ့် အင်္ဂါက ထိန်းချုပ်ပါတယ်။
အဲဒီက ခိုင်းစေချက်ထွက်လာမှ ပစ်ကျူထရီလို့ ခေါ်တယ့် ဦးနှောက်အောက်ဖျားမှာရှိနေတယ့် အကျိတ် ကလေးကနေ FSH နဲ့ LH ကို ထုတ်ပေးပါတယ်။ prolactin လဲထုတ်ပေးတယ်။
ဒီ FSH,LH နဲ့ prolactin အပြင် မိန်းမဟော်မုန်း(estrogen)နဲ့ progestrogen တွေကလဲ ဒီရာသီ စက်ဝန်းကို ကိုင်တွယ်နေတယ့် အဓိက ဇာတ်ကောင်လေးတွေပါပဲ။ဟိုက်ပိုသဲလမတ် နဲ့ ပစ်ကျူထရီတွေကတော့ ဌာနချုပ်တွေပေါ့။
ဟိုက်ပိုသဲလမတ် ဌာနချုပ်မှ ပြဿနာများ
၁ စိတ်ဖိစီးမှု
စိတ်ဖိစီးမှုဟာ ဟိုက်ပိုသဲလမတ် ဌာနချုပ်ကို ဖိနှိပ်စေတယ့် အတွက် ရာသီမလာစေခြင်းရဲ့ အကြောင်းတစ်ရပ်ပါပဲ။
၂ အစားအသောက်ပျက်၍ ဝိတ်ကျ ခြင်း သို့မဟုတ် ဝိတ်တက်ခြင်းများ
၃ တားဆေးဖြတ်ပြီးနောက်ဆက်တွဲရာသီမလာခြင်း(၆ လအထိဖြစ်နိုင်) နှင့် လခံဆေးများ(လခံဆေးသည် ဟိုက်ပိုသဲလမတ်စ်မှ GnRH မထွက်အောင်တားသည်။ထိုနောက် FSHနဲ့ LH မထွက်သောကြောင့် ရာသီမလာခြင်းဖြစ်သည်)
PCOS ရောဂါ
မြန်မာလို အလွယ်ပြောရင်တော့ မိန်းကလေးဖြစ်ရဲ့သားနှင့် ယောင်္ကျားလေး ဟောမုန်းများသော ရောဂါဖြစ်သည်။အမျိုးသမီး အယောက်၂၀ တွင်တစ်ယောက်တွေ့ရသည်။အမွှေးအမျှင် ထွက်ခြင်း။ ဝက်ခြံပေါက်ခြင်းနှင့် ရာသီမပေါ်ခြင်းသည် ဤရောဂါ၏ လက္ခဏာ ဖြစ်သည်။ဆေးစစ် ကြည့်လျှင် မမျိုးဥ မကြွေခြင်း။သွေးထဲတွင် ကျားဟော်မုန်း (Androgen)များနေခြင်းနှင့် အယ်လ်ထရာဆောင်း(USG)တွင် သားဥအိမ်ရေအိတ်တည်ခြင်း (ovarian cysts)ကို တွေ့နိုင်သည်။
ကုသဆေးဝါးများတွင် COC Pill (တားဆေး)။Anti-\ androgens(ကျားဟော်မုန်းဆန့်ကျင်ဆေး)။ Clomiphene(မျိုးဥကြွေ လှုံ့ဆော်ဆေး)။IVF(ဖန်ပြွန်သန္ဓေသား)တို့ပါဝင်သည်။
အချိန်မတိုင်ခင် သွေးဆုံးခြင်း
ပုံမှန် အမျိုးသမီးတစ်ယောက် သွေးဆုံးချိန်သည် ၅၀ ဝန်းကျင်ခန့်ဖြစ်သည်။ ဒီ့မတိုင်ခင် သွေးဆုံးခြင်းကို အချိန်မတန် သွေးဆုံးခြင်းဟုခေါ်သည်။ တစ်ချို့သော အချိန်မတန် သွေးဆုံးခြင်းများ သည် အကြောင်းအရင်းဟူ၍အတိအကျ မပြနိုင်ပါ။
အချို့မှာ သားအိမ်ပြဿနာကြောင့် သားဥအိမ်ခွဲစိတ်ထုတ်ပြစ်ရခြင်းနှင့် ဓာတ်ရောင်ခြည်သင့် သားဥအိမ်ပျက်စီးခြင်းကြောင့် သွေးဆုံးသွားရသည်။Resistant ovary syndrome(သားဥအိမ်မှ FSH နဲ့ LHအပေါ် တုန့်ပြန်မှု မရှိသောရောဂါ)ကြောင့်လဲ သွေးဆုံးသွားနိုင်ပါသည်။
Prolactin များအခြေအနေများ
Prolactin ကို ပစ်ကျူထရီဋ္ဌာနချုပ်မှ ထုတ်ပေးသည်။ ယင်းဟော်မုန်းသည် နို့ထွက်များစေသော ဓာတ်တစ်ခုဖြစ်သည်။ ကိုယ်ဝန်ဆောင်။နို့တိုက်ချိန်။အိပ်စက်ချိန်နှင့် စိတ်ဖိစီးမှုများကြောင့် ပရိုလက်တင် အထွက်များစေနိုင်သည်။
ပစ်ကျူထရီဌာနချုပ်တွင် ဖြစ်သော အကျိတ် (pituitary adenoma)တွင်လဲ ပရိုလက်တင် များနိုင်သည်။ ၎င်း ရောဂါ သည် ခေါင်းကိုက်ခြင်း။ မျက်စိပြဿနာ ဖြစ်ခြင်းများနှင့်တွဲ တွေ့ရတတ်သည်။ (အကျိတ်က optic chiasma မြင်ကြောဆုံမှတ် ကို သွားဖိ၍ဖြစ်သည်။)
ရာသီလာခြင်းကို တားဆီးသောဆေးများ
အချို့သော စိတ်ရောဂါကုဆေးဝါးများ။(antipsychotics,phenothiazines)
ဟေလိုပယ်ရီဒေါ။
maxalon အအန်ပျောက်ဆေး
Ranitidine အစာအိမ်ဆေး
Verapamil သွေးကျဆေး
မိန်းမဟော်မုန်းဆေး estrogen
TRH (spinocerebellar degeneration နှင့် disturbance of consciousness တွင်သုံး)
Norethisterone/ethylestradiol ဆေး အကြောင်းဒီဆေးကို လူ အများစုက ရာသီပေါ်ဆေးဟုခေါ်ကြသည်။ရာသီမပေါ်လျှင် သောက်ကြသည်။ ဆေးဆိုင်များက ရောင်းပေးကြသည်။
ရာသီမမှန်ခြင်း။ ရာသီလာစဉ်ကိုက်ခဲခြင်း။endometriosis(သားအိမ်ထဲမှ ဆဲများနေရာမှားခြင်းရောဂါ)။သွေးဆုံးကိုင်ရောဂါ။တားဆေး။နှင့် ဝက်ခြံပေါက်ခြင်း အတွက်အသုံးရှိသည်။
သွေးပေါ်စေခြင်းအတွက် တော့ ပေးသင့် မပေးသင့် ခြင့်ချိန်စရာဖြစ်သည်။အကြောင်းမှာ ကိုယ်ဝန်ရှိ၍ ရာသီမလာသောသူအား ပေးမိလျှင် ကိုယ်ဝန်ပျက်ကျနိုင်သည်။ ခန္ဓာကိုယ်တွင် သွေးခဲလွယ်သောသူဆိုလျှင် DVT ကြောက်ရသည်။အသဲမကောင်းသူများလဲ သောက်သုံးရန်မသင့်ပါ။
ထိုပြင် ဤဆေးသောက်၍ ရာသီလာခြင်းသည် Breakthrough Bleeding(ဟော်မုန်းဆေးသောက်နေချိန်တွင် သားအိမ်တွင်းမှ ဆဲများပွားလာပြီး ဆေးပြတ်သွားသော အချိန်တွင် ယင်းပွားနေသောဆဲများ ဆက်လက်မပွားနိုင်တော့သောကြောင့် ပျက်စီးကာ သွေးဆင်းလာခြင်း)ဖြစ်ပြီး ရောဂါကို အမှန်တကယ် ကုပေးခြင်းမဟုတ်ပါ။
တစ်ချို့ စာအုပ်များတွင် ရာသီ၃ခါလာ ချိန်မျှသာပေးရန်သင့်ကြောင်း ဒီထက်ဆက်ပေးလျှင် Post pill amenorrhoea(ဆေးရပ်ပြီးနောက် ရာသီမပေါ်တော့ ခြင်း)ကြောင့် ရတက်ပွေနိုင်ပါကြောင်း။
ရာသီမလာခြင်း အဓိက အကြောင်းရင်းကို ရှာ ကုသသင့်ပါကြောင်း။အစာအဟာရပြည့်ဝစွာ စားသုံးရင်း ကျန်းမာစွာနေထိုင်ပါမှသာ ရာသီမှန်နိုင်ကြောင်းပြောကြားရင်း။ ။ဖတ်ရှုပေးခြင်းကို ကျေးဇူးတင်ပါသည်။
Credit:Dr Aung Bo Hein
ကျန်းမာရေး
ဤစာဖတ်သူများအားလုံးကျန်းမာချမ်းသာကြပါစေလို့ရွှေချစ်သူမှဆုတောင်းမေတ္တာပို့သပေးပါတယ်။
မျှဝေပေးခြင်းဟာလည်းမေတ္တာတစ်မျိုးပဲမို့ မျှဝေပေးပါနော်...
